Bossche Encyclopedie | Petrus Jacobus (Piet) Willems

afb. Felix Janssens, 21 april 1988

Petrus Jacobus (Piet) Willems

Wintelre 9 december 1928 - 's-Hertogenbosch 31 juli 2004 (75)

Piet Willems, een man met een missie : Portret van een pionier

'Wij willen Piet en anders niet!' luidt de strijdkreet van het gelijknamige actiecomité in 1972. Tijdens zijn lange loopbaan heeft Piet Willems (1928-2004) de Bossche welzijnssector nadrukkelijk beïnvloed. Met strijdlust en charisma zette hij zich decennialang in voor mensen uit het 'souterrain van de samem leving'. Wie was deze charismatische vernieuwer?

Piet Willems, geboren in het Kempische dorp Wintelre, werkt vanaf zijn veertiende op de boerderij van zijn vader. In 1944 wordt hij grondwerker in loondienst. Na zijn militaire dienstplicht (1947-1949) is hij zeven jaar werkzaam bij Philips Eindhoven. Eerst als glasmenger, later als assistent op het laboratorium. Tussen 1957 en 1965 heeft hij diverse banen, waaronder verkoper. Intussen sticht hij een gezin, volgt de avondmulo, is actief in de vakbond en in het jeugdwerk. Van 1962 tot 1965 is hij lid van de gemeenteraad van Veldhoven voor de KVP.

Welzijnswerk

Vanaf 1965 volgt Piet Willems, dan 36 jaar oud, de urgentieopleiding cultureel werk aan de Sociale Academie in Breda. Bij aanvang van deze studie treedt hij in dienst van de stichting Jeugdzorg-Gezinswerk in 's-Hertogenbosch. Hij begint als groepswerker en wordt na enkele maanden teamleider in de parochie van de H.H. Antonius en Barbara, in de volksmond de 'Bartjesparochie'. Genoemd naar pastoor R.M. Barten, een man die veel heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van zijn parochie en de Graafsewijk. Tot de afbraak in 1966 sprak men over de Bartjeskerk; de wijk heette in het dagelijks taalgebruik 'De Bartjes'. Volkstuinvereniging Pastoor Barten bestaat nog altijd en ook de Bartenbrug is naar hem vernoemd. Het lijkt bijna voorbeschikt dat Piet Willems juist in dit gebied zijn eerste baan in het welzijnswerk vindt en in de voetsporen treedt van deze 'volkspastoor'.

Veranderingen

Vanaf 1970 verandert er veel in het leven van Piet Willems. In dat jaar sluit hij de urgentieopleiding af met een diploma. Een jaar later start hij aan de Voortgezette Agogische Beroepsopleiding te Amsterdam. Weer een jaar later, in 1972, gaat hij aan de slag als opbouwwerker in de Sintstraten in de wijk het Zand. Intussen is hij in 1971-1972 lid van de gemeenteraad van 's-Hertogenbosch. Een jaar lang vertegenwoordigt hij de PPR, de Politieke Partij Radicalen. De PPR werkt op dat moment samen met de PvdA. In die gecombineerde fractie voelt hij zich niet op zijn plaats en vertrekt.

In 1975 sluit hij zijn studie in Amsterdam af met het diploma Hoger Sociaal Pedagogisch Onderwijs. In 1982 start hij met een nieuwe vervolgstudie. Ditmaal kiest hij voor andragologie aan de Universiteit van Amsterdam, waarbij de opvoeding en vorming van volwassenen centraal staat. In 1988 rondt hij dit af met een doctoraal examen. Intussen is hij, vanaf 1978, bevoegd te werken als gestalttherapeut.

Radicalisering

Studie en werk vormen Willems' denken over maatschappelijke zorg: Door al deze ervaringen is het mij bijzonder duidelijk geworden dat de kloof die bestaat tussen de mensen en hun problemen enerzijds en de instellingen met hun zogenaamd hulpaanbod anderzijds, bijzonder groot en ontoelaatbaar is.' (...). 'Het gaat in dit soort zaken duidelijk om een structureel probleem: namelijk dat de instellingen zijn bedacht, opgezet en beschikbaar gesteld door mensen die zelf de problemen niet hebben en niet kennen.'

De welzijnssector neemt volgens Willems een middenpositie in, tussen burgers en instellingen. In 1972 verwoordt hij zijn kritiek in een egodocument: 'Het begon met twijfels en vragen betreffende mijn baan, positie en mogelijkheden om echt te kunnen werken.' [...] 'Een werker, mits hij de kant kiest voor de onderdrukten, de kansarmen en de kanslozen, past niet meer binnen het systeem en kan daarom maar beter verdwijnen, in dit geval via ontslag.' [...] 'De ene dag was ik de gezondene ofwel de afgezant van de macht (gemeente, instellingen, instanties). De volgende dag trad ik op als welzijnswerker voor de mensen in buurten en wijken, waarbij ik me niet zelden ontpopte als ambassadeur, pendelaar, advocaat voor de mensen en hun problemen. In feite was ik in beide gevallen bezig met macht en onderdrukking en niet met mensen en hun problemen.' [...] 'Al met al werken er goede mensen in de welzijnssector, maar er is een structuur die wezenlijke hulp en steun nauwelijks of niet mogelijk maakt.'

Ontslag

Al in het begin van zijn werk voor Jeugdzorg-Gezinswerk tekent zich een proces van radicalisering af. Uiteindelijk leidt dat tot een breuk met zijn werkgever: in 1973 wordt Willems ontslagen. De gronden voor

dit ontslag zijn niet transparant. Door zijn werkgever wordt formeel aangegeven dat Piet Willems boventallig is en dat er geen subsidie is om hem te behouden. Op de achtergrond speelt mee dat Willems moeilijk inpasbaar is in een reguliere welzijnsorganisatie. Hij opereert heel spontaan, soms impulsief en vaak actiegericht, waarmee hij zijn werkgever nogal eens voor voldongen feiten plaatst.

Actiegroep

Door zijn open en onconventionele werkwijze is hij populair in de wijken waar hij actief is. Om hem te behouden voor het welzijnswerk wordt de actiegroep 'Wij willen Piet' opgericht. Bij monde van voorzitter Chris Duyts laat de actiegroep geregeld van zich horen in de media.

Op 4 september 1973 wordt in een artikel in het Brabants Dagblad gemeld dat Piet Willems per 1 juli ontslagen is. In datzelfde artikel stelt Duyts vervolgens 'dat hij en met hem de leden van het actiecomité en de bewoners uit de Graafsewijk en de Sintstraten, altijd sterk in twijfel hebben getrokken dat gebrek aan geld oorzaak van het ontslag is.' [...] 'De heer Willems zat namelijk voor de P.P.R. in de Bossche gemeenteraad en daarnaast zou het hem kwalijk zijn genomen, dat hij nogal eens als activist naar voren trad.'

Experiment

Intussen zit Willems niet stil. Gedurende die periode van gedwongen werkloosheid werkt hij het concept 'Experimenteel Welzijnswerk in Den Bosch-Oost' uit. Gebaseerd op zijn opgedane ervaringen en versterkt door zijn theoretische vorming tijdens de studie andragologie.

Het Provinciaal Opbouworgaan Noord-Brabant (PON), dat ook in 's-Hertogenbosch een goede reputatie geniet, wordt ingeschakeld. Directeur Paul Kuijpers krijgt van het actiecomité het verzoek een opzet te maken. Hij schakelt op zijn beurt de Welzijnsraad in. Dit adviesorgaan van gemeente en particuliere instellingen wordt daarmee indirect betrokken bij de voorbereiding van dit omstreden project.

Het experiment beoogt vanuit één formule en vanuit één (welzijns) werker:

a. consequent te werken vanuit de bevolking;
b. vernieuwing en integratie van instellingen te bewerkstelligen;

c. volledige afstemming van welzijnswerkers en instellingen op de werkelijke behoeften van de bevolking te bereiken.

Soortgelijke ideeën worden ook geformuleerd in de notitie 'Welzijnsteams' van de Welzijnsraad. Het blijkt strategisch sterk om juist een nota van de Welzijnsraad als basis te nemen, want daarin zijn zowel de gemeente als Jeugdzorg-Gezinswerk vertegenwoordigd.

Moeizame besluitvorming

De besluitvorming verloopt moeizaam en dat is begrijpelijk. Allereerst komt dat door de controversiële Piet Willems en zijn ontslagkwestie. Als individuele welzijnswerker komt hij recht tegenover de gevestigde instellingen te staan. Bovendien is het experiment ontstaan uit kritiek op het reguliere welzijnswerk, de instellingen én de werkers. Daarnaast wordt ook de verhouding tussen de welzijnsinstellingen en de bevolking kritisch aan de orde gesteld. Willems toont zich realistisch: hij beseft dat hij gemeente, overheid, het Rijk én zijn voormalige werkgever nodig heeft om een experiment mogelijk te maken. De betrokkenheid van het PON en van de Welzijnsraad pleiten uiteindelijk in zijn voordeel.

Welzijnsraad

Uiteindelijk oordeelt de Welzijnsraad - zo wordt in het gevraagde advies geschreven - dat er geen redenen zijn om over het experimenteel welzijnsproject Oost 'afwijzend te adviseren'. Dit schrale advies verraadt een wereld van tegenstellingen.
Het gemeentelijk smaldeel in de Welzijnsraad, met name wethouder Hermes en hoofd Sociale Zaken Stieger, voelt zich in een onmogelijke positie gedwongen. De directeur van de Welzijnsraad verleent immers medewerking aan de voorbereiding van dit discutabele project: hoe kan er dan nog objectief geadviseerd worden? Wil de gemeente een 'objectief' advies of liever een negatief?

Van start

Op 4 september 1973 meldt het Brabants Dagblad: 'Experimenteel welzijnsproject in Den Bosch-Oost gestart.' Vier dagen later: 'Experimenteel welzijnsproject in Den Bosch-Oost gestaakt.' De reden: 'Wachten op goedkeuring C.R.M. [Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, TG en B. en W.' Symptomatisch voor dit project en ook wel typerend voor Piet Willems. De aanhouder wint. Na een overbruggingssubsidie van C.R.M. met het noodzakelijke positieve advies van de gemeente! - gaat het project definitief van start in 1974. Willems wordt hieraan verbonden als beroepskracht. Het experimentele krijgt in 1976 een regulier karakter en hij wordt teamleider van het Welzijnsproject-Oost.

Activiteiten

Na aanvang ontwikkelt 'project Oost' zich voorspoedig. Er ontstaan veel nevenactiviteiten, vaak in samenhang met verwante voorzieningen in de wijk en in de stad. Enkele voorbeelden:
'Anders werken in de wijk'; de ideologie van Piet Willems rondom werken met 'handen, hoofd en hart' wordt in praktijk

gebracht. Volwasseneneducatie en alfabetiseringswerk met lees- en schrijfgroepen.
Wijkgebouw De Stolp wordt een belangrijke ruimtelijke accommodatie. Willems schakelt een groep gezondheidswerkers in, zoals huisartsen, maatschappelijk werkers, een psycholoog, fysio-therapeut, orthopedagoog en een wijkverpleegkundige. Hij daagt hen uit om samen met wijkbewoners ideeën en wensen over gezondheidszorg vast te leggen. Zo ontstaat, sinds 1980, het nog altijd actieve gezondheidscentrum 'Samen Beter' in de Palmhoomstraat, een non-profitorganisatie voor eerstelijns gezondheidszorg.

In het verlengde daarvan ontstaat een innovatieproject rondom het verbinden van professionele en informele zorg. Onder de naam Hulpsector Oost ontstaat een samenwerkingsverband waarin sociaal-culturele, educatieve en andere zorgvoorzieningen gebundeld zijn.
Uit het project Begeleid Wonen, waarbij dak- en thuislozen onderdak krijgen, groeit de stichting Aanzet. Deze zet zich in voor baan-, dak- en thuislozen met uiteenlopende achtergronden. Zij krijgen de kans bouw- en werkervaring op te doen bij onder meer een klussendienst, een kringloopbedrijf en een werkplaats. Zo wordt onder meer een oud bankgebouw aan het Hinthamereinde opgeknapt tot Vicki Brownhuis. Tot op de dag van vandaag is dit een inloophuis voor volwassenen en kinderen met kanker en hun naasten.
Stichting Aanzet heeft ook landelijk succes: in Bergen op Zoom, Den Haag, Leeuwarden, Oss. Terneuzen en Vlaardingen krijgt het concept navolging.

Stichting Sociaal Pension verzorgt vanaf 1993 opvang voor thuislozen.

Stichting Ruggesteun geeft mensen met psychiatrische of psychische problemen een steuntje in de rug.

Stichting EX6 stelt zich ten doel om suïcidale mensen te ondersteunen. Er ontstaat uiteindelijk een landelijk netwerk van zelfhulpgroepen gericht op suïcidepreventie. Daarnaast is vanaf het begin jaren tachtig het welzijnsproject 'Vrouweninitiatiefgroep Oost' actief, met gerichte aandacht voor 'de kracht van de vrouwen' en hun emancipatie.

Vanuit het gezondheidscentrum Samen Beter wordt in 1988 'De Stroom' opgericht. Een hulpverleningsproject voor vrouwen met ernstige psychosociale problemen. De Stroom ontving in 1999 uit handen van de toenmalige minister Borst een WHO Award als beste 'community-based' project van Nederland.

De activiteiten zijn divers, maar er is een duidelijke gemeenschappelijke noemer: het betreft steeds mensen die, kort- of langdurig, 'in het souterrain van de samenleving' verblijven.

Communicatie

Getuige de vele krantenknipsels is Willems zich zeer bewust van het belang van een permanente communicatie met zijn doelgroepen en met de Bossche samenleving. In de wijk wordt daarvoor de Wijkkrant Oost opgericht, een onafhankelijk maandblad voor de Aawijk en Graafsewijk. Ook het Brabants Dagblad doet veelvuldig verslag van de vele activiteiten die uit het project Oost voortkomen. Als (mede)-initiatiefnemer wordt daarbij geregeld aan Piet Willems gerefereerd.

Kritiek

Project Oost stelt het welzijnswerk principieel aan de orde. Het is dan ook vanzelfsprekend dat er ook

kritische reacties komen. Kritiek is gericht op het welzijnswerk en op de gemeente, want die laatste ondersteunt het experiment immers met subsidie.
Keer op keer toont Piet Willems zich strijdlustig. Hij knokt tegen de gevestigde orde, creëert een 'bruisende chaos' en komt in botsing met het stedelijk establishment. In de Wijkkrant Oost van 20 december 1989 wordt gewezen op zijn 'vijanden', 'maar je wist ermee om te gaan'.
Uiteindelijk vindt men hem, getuige de vele krantenknipsels, 'lastig' en 'chaotisch', maar inspirerend en 'van grote betekenis voor het welzijnswerk'. Al met al is het experiment Oost uitgegroeid tot een schoolvoorbeeld van sociale vernieuwing.

Fusie

Vanuit Welzijnsproject-Oost wordt in 1980 het Wijkgezondheidscentrum Den Bosch-Oost opgericht. In 1989 volgt een fusie met enkele andere sociaal-culturele instellingen tot de stichting DIVERS. Piet Willems wordt daar korte tijd stafmedewerker en maakt in 1990 gebruik van een uittredingsregeling. Dat betekent geenszins een einde aan zijn werkzaam leven. Hij blijft 'meer dan' betrokken hij de stichting Begeleid Wonen, het project Bouwen en Huisvesten, de stichting Aanzet en de stichting Lokale Infrastructuur Sociale Activering (USA).

Waardering

Het missionaire karakter van het werk van Piet Willems wordt in de loop der jaren onderkend en in toenemende mate gewaardeerd. Bij bijzondere gelegenheden wordt dat expliciet geuit, zoals het tienjarig bestaan van Welzijnsproject Oost en het 25-jarig jubileum van Piet Willems als opbouwwerker. Willems' motto - 'het souterrain van de samenleving in de steigers zetten' - laat goed zien waar hij voor stond. Hij maakte een radicale keuze om 'van onderop' te werken, met oog voor wat mensen echt nodig hebben. Geen bureaucratie opzetten maar netwerken vormen. Vechten tegen belemmerende regelgeving. Met zijn charisma overbrugt hij de paradox tussen zijn primaire doelgroepen en de samenleving met zijn instituties en regelgeving. Door de vereniging voor Dialect en Folklore Janus en Bet wordt hij in 1988 uitgeroepen tot Bosschenaar van het Jaar. De gemeente 's-Hertogenbosch kent hem in 1990 de Sociale Penning toe. In 1999 wordt hij Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
Zijn opvattingen legt hij vast in Radicaal kiezen voor opbouwwerk (2001). Met mede-auteur en sociaal wetenschapper Harry Broekman publiceert hij daarna nog een boek: 'Over Opbouwwerk: Positie, Strategie, Vorming' (2003). Tot het laatst actief, overlijdt Piet Willems op 75-jarige leeftijd in 2004. Het einde van een visionair, maar zijn gedachtegoed leeft voort.

* Ton Graus was ten tijde van voorbereiding en opstart van Welzijnsexperiment Oost directeur van de Welzijnsraad 's-Hertogenbosch. Hij heeft dit artikel op persoonlijke titel geschreven.

Bronnen
•	Archief Piet Willems, Stadsarchief 's-Hertogenbosch
•	Archief Welzijnsraad 's-Hertogenbosch, Stadsarchief 's Hertogenbosch

Bossche Kringen 6 (2015) 24-29

'Wij willen Piet en anders niet!' luidt de strijdkreet van het gelijknamige actiecomité in 1972. Tijdens zijn lange loopbaan heeft Piet Willems (1928-2004) de Bossche welzijnssector nadrukkelijk beïnvloed. Met strijdlust en charisma zette hij zich decennialang in voor mensen uit het 'souterrain van de samem leving'. Wie was deze charismatische vernieuwer?	24
Piet Willems, geboren in het Kempische dorp Wintelre, werkt vanaf zijn veertiende op de boerderij van zijn vader. In 1944 wordt hij grondwerker in loondienst. Na zijn militaire dienstplicht (1947-1949) is hij zeven jaar werkzaam bij Philips Eindhoven. Eerst als glasmenger, later als assistent op het laboratorium. Tussen 1957 en 1965 heeft hij diverse banen, waaronder verkoper. Intussen sticht hij een gezin, volgt de avondmulo, is actief in de vakbond en in het jeugdwerk. Van 1962 tot 1965 is hij lid van de gemeenteraad van Veldhoven voor de KVP. Welzijnswerk Vanaf 1965 volgt Piet Willems, dan 36 jaar oud, de urgentieopleiding cultureel werk aan de Sociale Academie in Breda. Bij aanvang van deze studie treedt hij in dienst van de stichting Jeugdzorg-Gezinswerk in 's-Hertogenbosch. Hij begint als groepswerker en wordt na enkele maanden teamleider in de parochie van de H.H. Antonius en Barbara, in de volksmond de 'Bartjesparochie'. Genoemd naar pastoor R.M. Barten, een man die veel heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van zijn parochie en de Graafsewijk. Tot de afbraak in 1966 sprak men over de Bartjeskerk; de wijk heette in het dagelijks taalgebruik 'De Bartjes'. Volkstuinvereniging Pastoor Barten bestaat nog altijd en ook de Bartenbrug is naar hem vernoemd. Het lijkt bijna voorbeschikt dat Piet Willems juist in dit gebied zijn eerste baan in het welzijnswerk vindt en in de voetsporen treedt van deze 'volkspastoor'. Veranderingen Vanaf 1970 verandert er veel in het leven van Piet Willems. In dat jaar sluit hij de urgentieopleiding af met een diploma. Een jaar later start hij aan de Voortgezette Agogische Beroepsopleiding te Amsterdam. Weer een jaar later, in 1972, gaat hij aan de slag als opbouwwerker in de Sintstraten in de wijk het Zand. Intussen is hij in 1971-1972 lid van de gemeenteraad van 's-Hertogenbosch. Een jaar lang vertegenwoordigt hij de PPR, de Politieke Partij Radicalen. De PPR werkt op dat moment samen met de PvdA. In die gecombineerde fractie voelt hij zich niet op zijn plaats en vertrekt. In 1975 sluit hij zijn studie in Amsterdam af met het diploma Hoger Sociaal Pedagogisch Onderwijs. In 1982 start hij met een nieuwe vervolgstudie. Ditmaal kiest hij voor andragologie aan de Universiteit van Amsterdam, waarbij de opvoeding en vorming van volwassenen centraal staat. In 1988 rondt hij dit af met een doctoraal examen. Intussen is hij, vanaf 1978, bevoegd te werken als gestalttherapeut. Radicalisering Studie en werk vormen Willems' denken over maatschappelijke zorg: Door al deze ervaringen is het mij bijzonder duidelijk geworden dat de kloof die bestaat tussen de mensen en hun problemen enerzijds en de instellingen met hun zogenaamd hulpaanbod anderzijds, bijzonder groot en ontoelaatbaar is.' (...). 'Het gaat in dit soort zaken duidelijk om een structureel probleem: namelijk dat de instellingen zijn bedacht, opgezet en beschikbaar gesteld door mensen die zelf de problemen niet hebben en niet kennen.' De welzijnssector neemt volgens Willems een middenpositie in, tussen burgers en instellingen. In 1972 verwoordt hij zijn kritiek in een egodocument: 'Het begon met twijfels en vragen betreffende mijn baan, positie en mogelijkheden om echt te kunnen werken.' [...] 'Een werker, mits hij de kant kiest voor de onderdrukten, de kansarmen en de kanslozen, past niet meer binnen het systeem en kan daarom maar beter verdwijnen, in dit geval via ontslag.' [...] 'De ene dag was ik de gezondene ofwel de afgezant van de macht (gemeente, instellingen, instanties). De volgende dag trad ik op als welzijnswerker voor de mensen in buurten en wijken, waarbij ik me niet zelden ontpopte als ambassadeur, pendelaar, advocaat voor de mensen en hun problemen. In feite was ik in beide gevallen bezig met macht en onderdrukking en niet met mensen en hun problemen.' [...] 'Al met al werken er goede mensen in de welzijnssector, maar er is een structuur die wezenlijke hulp en steun nauwelijks of niet mogelijk maakt.' Ontslag Al in het begin van zijn werk voor Jeugdzorg-Gezinswerk tekent zich een proces van radicalisering af. Uiteindelijk leidt dat tot een breuk met zijn werkgever: in 1973 wordt Willems ontslagen. De gronden voor	25
dit ontslag zijn niet transparant. Door zijn werkgever wordt formeel aangegeven dat Piet Willems boventallig is en dat er geen subsidie is om hem te behouden. Op de achtergrond speelt mee dat Willems moeilijk inpasbaar is in een reguliere welzijnsorganisatie. Hij opereert heel spontaan, soms impulsief en vaak actiegericht, waarmee hij zijn werkgever nogal eens voor voldongen feiten plaatst. Actiegroep Door zijn open en onconventionele werkwijze is hij populair in de wijken waar hij actief is. Om hem te behouden voor het welzijnswerk wordt de actiegroep 'Wij willen Piet' opgericht. Bij monde van voorzitter Chris Duyts laat de actiegroep geregeld van zich horen in de media. Op 4 september 1973 wordt in een artikel in het Brabants Dagblad gemeld dat Piet Willems per 1 juli ontslagen is. In datzelfde artikel stelt Duyts vervolgens 'dat hij en met hem de leden van het actiecomité en de bewoners uit de Graafsewijk en de Sintstraten, altijd sterk in twijfel hebben getrokken dat gebrek aan geld oorzaak van het ontslag is.' [...] 'De heer Willems zat namelijk voor de P.P.R. in de Bossche gemeenteraad en daarnaast zou het hem kwalijk zijn genomen, dat hij nogal eens als activist naar voren trad.' Experiment Intussen zit Willems niet stil. Gedurende die periode van gedwongen werkloosheid werkt hij het concept 'Experimenteel Welzijnswerk in Den Bosch-Oost' uit. Gebaseerd op zijn opgedane ervaringen en versterkt door zijn theoretische vorming tijdens de studie andragologie. Het Provinciaal Opbouworgaan Noord-Brabant (PON), dat ook in 's-Hertogenbosch een goede reputatie geniet, wordt ingeschakeld. Directeur Paul Kuijpers krijgt van het actiecomité het verzoek een opzet te maken. Hij schakelt op zijn beurt de Welzijnsraad in. Dit adviesorgaan van gemeente en particuliere instellingen wordt daarmee indirect betrokken bij de voorbereiding van dit omstreden project. Het experiment beoogt vanuit één formule en vanuit één (welzijns) werker: a. consequent te werken vanuit de bevolking; b. vernieuwing en integratie van instellingen te bewerkstelligen;	26
c. volledige afstemming van welzijnswerkers en instellingen op de werkelijke behoeften van de bevolking te bereiken. Soortgelijke ideeën worden ook geformuleerd in de notitie 'Welzijnsteams' van de Welzijnsraad. Het blijkt strategisch sterk om juist een nota van de Welzijnsraad als basis te nemen, want daarin zijn zowel de gemeente als Jeugdzorg-Gezinswerk vertegenwoordigd. Moeizame besluitvorming De besluitvorming verloopt moeizaam en dat is begrijpelijk. Allereerst komt dat door de controversiële Piet Willems en zijn ontslagkwestie. Als individuele welzijnswerker komt hij recht tegenover de gevestigde instellingen te staan. Bovendien is het experiment ontstaan uit kritiek op het reguliere welzijnswerk, de instellingen én de werkers. Daarnaast wordt ook de verhouding tussen de welzijnsinstellingen en de bevolking kritisch aan de orde gesteld. Willems toont zich realistisch: hij beseft dat hij gemeente, overheid, het Rijk én zijn voormalige werkgever nodig heeft om een experiment mogelijk te maken. De betrokkenheid van het PON en van de Welzijnsraad pleiten uiteindelijk in zijn voordeel. Welzijnsraad Uiteindelijk oordeelt de Welzijnsraad - zo wordt in het gevraagde advies geschreven - dat er geen redenen zijn om over het experimenteel welzijnsproject Oost 'afwijzend te adviseren'. Dit schrale advies verraadt een wereld van tegenstellingen. Het gemeentelijk smaldeel in de Welzijnsraad, met name wethouder Hermes en hoofd Sociale Zaken Stieger, voelt zich in een onmogelijke positie gedwongen. De directeur van de Welzijnsraad verleent immers medewerking aan de voorbereiding van dit discutabele project: hoe kan er dan nog objectief geadviseerd worden? Wil de gemeente een 'objectief' advies of liever een negatief? Van start Op 4 september 1973 meldt het Brabants Dagblad: 'Experimenteel welzijnsproject in Den Bosch-Oost gestart.' Vier dagen later: 'Experimenteel welzijnsproject in Den Bosch-Oost gestaakt.' De reden: 'Wachten op goedkeuring C.R.M. [Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, TG en B. en W.' Symptomatisch voor dit project en ook wel typerend voor Piet Willems. De aanhouder wint. Na een overbruggingssubsidie van C.R.M. met het noodzakelijke positieve advies van de gemeente! - gaat het project definitief van start in 1974. Willems wordt hieraan verbonden als beroepskracht. Het experimentele krijgt in 1976 een regulier karakter en hij wordt teamleider van het Welzijnsproject-Oost. Activiteiten Na aanvang ontwikkelt 'project Oost' zich voorspoedig. Er ontstaan veel nevenactiviteiten, vaak in samenhang met verwante voorzieningen in de wijk en in de stad. Enkele voorbeelden: 'Anders werken in de wijk'; de ideologie van Piet Willems rondom werken met 'handen, hoofd en hart' wordt in praktijk	27
gebracht. Volwasseneneducatie en alfabetiseringswerk met lees- en schrijfgroepen. Wijkgebouw De Stolp wordt een belangrijke ruimtelijke accommodatie. Willems schakelt een groep gezondheidswerkers in, zoals huisartsen, maatschappelijk werkers, een psycholoog, fysio-therapeut, orthopedagoog en een wijkverpleegkundige. Hij daagt hen uit om samen met wijkbewoners ideeën en wensen over gezondheidszorg vast te leggen. Zo ontstaat, sinds 1980, het nog altijd actieve gezondheidscentrum 'Samen Beter' in de Palmhoomstraat, een non-profitorganisatie voor eerstelijns gezondheidszorg. In het verlengde daarvan ontstaat een innovatieproject rondom het verbinden van professionele en informele zorg. Onder de naam Hulpsector Oost ontstaat een samenwerkingsverband waarin sociaal-culturele, educatieve en andere zorgvoorzieningen gebundeld zijn. Uit het project Begeleid Wonen, waarbij dak- en thuislozen onderdak krijgen, groeit de stichting Aanzet. Deze zet zich in voor baan-, dak- en thuislozen met uiteenlopende achtergronden. Zij krijgen de kans bouw- en werkervaring op te doen bij onder meer een klussendienst, een kringloopbedrijf en een werkplaats. Zo wordt onder meer een oud bankgebouw aan het Hinthamereinde opgeknapt tot Vicki Brownhuis. Tot op de dag van vandaag is dit een inloophuis voor volwassenen en kinderen met kanker en hun naasten. Stichting Aanzet heeft ook landelijk succes: in Bergen op Zoom, Den Haag, Leeuwarden, Oss. Terneuzen en Vlaardingen krijgt het concept navolging. Stichting Sociaal Pension verzorgt vanaf 1993 opvang voor thuislozen. Stichting Ruggesteun geeft mensen met psychiatrische of psychische problemen een steuntje in de rug. Stichting EX6 stelt zich ten doel om suïcidale mensen te ondersteunen. Er ontstaat uiteindelijk een landelijk netwerk van zelfhulpgroepen gericht op suïcidepreventie. Daarnaast is vanaf het begin jaren tachtig het welzijnsproject 'Vrouweninitiatiefgroep Oost' actief, met gerichte aandacht voor 'de kracht van de vrouwen' en hun emancipatie. Vanuit het gezondheidscentrum Samen Beter wordt in 1988 'De Stroom' opgericht. Een hulpverleningsproject voor vrouwen met ernstige psychosociale problemen. De Stroom ontving in 1999 uit handen van de toenmalige minister Borst een WHO Award als beste 'community-based' project van Nederland. De activiteiten zijn divers, maar er is een duidelijke gemeenschappelijke noemer: het betreft steeds mensen die, kort- of langdurig, 'in het souterrain van de samenleving' verblijven. Communicatie Getuige de vele krantenknipsels is Willems zich zeer bewust van het belang van een permanente communicatie met zijn doelgroepen en met de Bossche samenleving. In de wijk wordt daarvoor de Wijkkrant Oost opgericht, een onafhankelijk maandblad voor de Aawijk en Graafsewijk. Ook het Brabants Dagblad doet veelvuldig verslag van de vele activiteiten die uit het project Oost voortkomen. Als (mede)-initiatiefnemer wordt daarbij geregeld aan Piet Willems gerefereerd. Kritiek Project Oost stelt het welzijnswerk principieel aan de orde. Het is dan ook vanzelfsprekend dat er ook	28
kritische reacties komen. Kritiek is gericht op het welzijnswerk en op de gemeente, want die laatste ondersteunt het experiment immers met subsidie. Keer op keer toont Piet Willems zich strijdlustig. Hij knokt tegen de gevestigde orde, creëert een 'bruisende chaos' en komt in botsing met het stedelijk establishment. In de Wijkkrant Oost van 20 december 1989 wordt gewezen op zijn 'vijanden', 'maar je wist ermee om te gaan'. Uiteindelijk vindt men hem, getuige de vele krantenknipsels, 'lastig' en 'chaotisch', maar inspirerend en 'van grote betekenis voor het welzijnswerk'. Al met al is het experiment Oost uitgegroeid tot een schoolvoorbeeld van sociale vernieuwing. Fusie Vanuit Welzijnsproject-Oost wordt in 1980 het Wijkgezondheidscentrum Den Bosch-Oost opgericht. In 1989 volgt een fusie met enkele andere sociaal-culturele instellingen tot de stichting DIVERS. Piet Willems wordt daar korte tijd stafmedewerker en maakt in 1990 gebruik van een uittredingsregeling. Dat betekent geenszins een einde aan zijn werkzaam leven. Hij blijft 'meer dan' betrokken hij de stichting Begeleid Wonen, het project Bouwen en Huisvesten, de stichting Aanzet en de stichting Lokale Infrastructuur Sociale Activering (USA). Waardering Het missionaire karakter van het werk van Piet Willems wordt in de loop der jaren onderkend en in toenemende mate gewaardeerd. Bij bijzondere gelegenheden wordt dat expliciet geuit, zoals het tienjarig bestaan van Welzijnsproject Oost en het 25-jarig jubileum van Piet Willems als opbouwwerker. Willems' motto - 'het souterrain van de samenleving in de steigers zetten' - laat goed zien waar hij voor stond. Hij maakte een radicale keuze om 'van onderop' te werken, met oog voor wat mensen echt nodig hebben. Geen bureaucratie opzetten maar netwerken vormen. Vechten tegen belemmerende regelgeving. Met zijn charisma overbrugt hij de paradox tussen zijn primaire doelgroepen en de samenleving met zijn instituties en regelgeving. Door de vereniging voor Dialect en Folklore Janus en Bet wordt hij in 1988 uitgeroepen tot Bosschenaar van het Jaar. De gemeente 's-Hertogenbosch kent hem in 1990 de Sociale Penning toe. In 1999 wordt hij Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Zijn opvattingen legt hij vast in Radicaal kiezen voor opbouwwerk (2001). Met mede-auteur en sociaal wetenschapper Harry Broekman publiceert hij daarna nog een boek: 'Over Opbouwwerk: Positie, Strategie, Vorming' (2003). Tot het laatst actief, overlijdt Piet Willems op 75-jarige leeftijd in 2004. Het einde van een visionair, maar zijn gedachtegoed leeft voort. * Ton Graus was ten tijde van voorbereiding en opstart van Welzijnsexperiment Oost directeur van de Welzijnsraad 's-Hertogenbosch. Hij heeft dit artikel op persoonlijke titel geschreven.	29

1991	Verslaggever Piet Willems krijgt bij afscheid de sociale penning van gemeente Den Bosch : Bossche Robin Hood in welzijnsland Brabants Dagblad zaterdag 26 januari 1991 \| 4
1999	Auteur onbekend Piet Willems ridder in de orde van Oranje-Nassau Wijkkrant Oost 218 (1999) 1
2003	Wim Hagemans Penning uit boosheid ingeleverd Brabants Dagblad dinsdag 14 oktober 2003
2015	Ton Graus Welzijnsraad 's-Hertogenbosch (1967-1982) Bossche Kringen 1 (2015) 60-64
2015	Ton Graus Piet Willems, een man met een missie Bossche Kringen 6 (2015) 24-29

Petrus Jacobus (Piet) Willems

Wintelre 9 december 1928 - 's-Hertogenbosch 31 juli 2004 (75)

Petrus (Piet) J. Willems te 's-Hertogenbosch, 1928-2004

NL-HtSA Archiefnummer 0684

Piet Willems

Functies / onderscheidingen

Piet Willems, een man met een missie : Portret van een pionier

Welzijnswerk

Veranderingen

Radicalisering

Ontslag

Actiegroep

Experiment

Moeizame besluitvorming

Welzijnsraad

Van start

Activiteiten

Communicatie

Kritiek

Fusie

Waardering

Verslaggever

Auteur onbekend

Wim Hagemans

Ton Graus

Ton Graus

Mariet Paes

Op deze pagina

Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch

martinzuithof.nl

Zie ook